آمنه‌مستقیمی/
رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگزاران حج 1398 فرمودند: «در حج، هم نمایش بندگی و خشوع وجود دارد، هم در عین حال در کنار این عاملِ 100 درصد معنوی، یک عامل اجتماعی وجود دارد و آن وحدت است، برادری است، یکرنگی است؛ ... حج یک فریضه استثنایی و ممتاز است و آیاتی که در باب حج هست و روایاتی که در باب حج هست، همه نشان‌دهنده این است که بایستی این فریضه درس‌های گوناگون فردی و اجتماعی بدهد به آن کسی که موفّق شده است این فریضه را انجام بدهد». در این راستا و همزمان با آغازین روزهای اعزام زائران بیت‌الله الحرام، در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام حمید احمدی، مدیر آموزش معاونت فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری به بایدها و الزامات فرهنگی حج پرداختیم که تقدیم حضورتان می‌شود.
* با توجه به آنکه حج، سفری عبادی سیاسی است، آیا مؤلفه‌هایی وجود دارد که حجاج ملزم به دانستن و اجرای آن‌ها باشند؟
بی‌تردید حضور زائران ایرانی در سرزمین وحی نیازمند رعایت قوانین، عادات و عرف کشور میزبان است چون علاوه بر قوانین رسمی، برخی سنت‌های مذهبی نیز در عربستان حاکم است که در ایران تعریف نشده و جاری نیست؛ برای مثال در عربستان سعودی حضور بانوان در گورستان‌ها و وادی‌السلام‌ها حرام است اما در ایران چنین نیست یا آنکه در ایران حضور بانوان در اماکن زیارتی محدودیت ساعتی ندارد در حالی که در عربستان این محدودیت وجود دارد، بنابراین اطلاع از چنین مقررات و عُرف و رعایت آن‌ها توسط حجاج ضرورت دارد. از این‌رو بعثه مقام معظم رهبری بسته‌ای شامل مباحث سیاسی، اجتماعی، امنیتی و فرهنگی کشور میزبان را در اختیار روحانیون و مبلغان قرار می‌دهد تا برای حجاج تبیین کنند.
* جدا از فضای فرهنگی و عرف و عادت عربستان، حجاج در معرض چه مسائل فرهنگی دیگری قرار دارند؟ چطور می‌توان مانع از بروز آسیب‌ها شد؟
در حج به عنوان سفری زیارتی عبادی که همراه با سیاست است، همه اعمال و آداب باید به قصد قربت و رضای خدا باشد، اما گاه چشم و همچشمی‌ها و دیگر سوءرفتارها به قصد قربت صدمه می‌زند؛ بنابراین باید فرهنگ‌سازی شود تا از هر رفتاری که به تفاخر منتهی می‌شود، جلوگیری کنیم. همچنین مدیریت امور معنوی و زمان در این سفر بسیار مهم است، بیشتر زائران، نخستین تجربه حج‌شان است؛ اگرچه روحانی، مدیر و مبلغان کاروان هستند اما حاجی باید خودش مدیریت داشته باشد. در مکه، مشاعر محدود و تکرارناپذیر است، سختی تردد و گرمی هوا نباید مانع شود که وقت را از دست بدهیم، این همه هزینه و زمان باید صرف حجی غنی و پربار شود؛ بنابراین تأکید بر آن است که حجاج با اطلاعاتی که در اختیارشان گذاشته می‌شود، بهترین استفاده را از این فرصت داشته باشند. انس با قرآن همراه با تدبر در آیات، توجه به افراد کم‌توان و مراقبت و دلجویی از آنان، حضور در نمازهای جماعت (با توجه به فضیلت نماز در مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص)) و شرکت در مراسم‌های دعا و نیایش به این استفاده حداکثری، کمک می‌کند.
* به منظور دستیابی به سبک زندگی توحیدی و تداوم آن پس از حج، چه برنامه‌ریزی‌های فرهنگی‌ای می‌توان داشت؟
بنابر روایات، حج تمرین سبک زندگی توحیدی است؛ سبکی شامل رعایت حقوق دیگران از خدا تا همنوعان و حتی نباتات؛ بنابراین پرهیز از جدال و درگیری با دیگران و رنجاندن آن‌ها باید در ایام حج تمرین شود تا پس از آن به عنوان سبک زندگی اسلامی، دنبال شود. مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران حج تأکید کردند هر حاجی باید نماینده هویت و شأنیت ایرانی باشد و کاری نکند که سبب وهن ایرانی شود. این توصیه باید در تعامل با حجاج دیگر کشورها مثل جا دادن به آن‌ها در وقت نماز، آب دادن به یکدیگر و... رعایت شود تا رفتاری در شأن نمایندگان یک ملت با غنای فرهنگی تاریخی عرضه شود. یکی از آسیب‌های فرهنگی مبتلا به حجاج، مسئله بازارگردی‌ها بود که الحمدالله در سال‌های اخیر کاهش یافته و انتظار است که فرصت نیایش حج را به بازار اختصاص ندهیم، چون هم از نظر عبادی و اقتصادی صحیح نبوده و هم در شأن زائران ایرانی نیست.
* یکی از آسیب‌هایی که بعضاً حجاج با آن مواجه هستند اضطراب ناشی از صحت اعمال است که می‌تواند لذت مناسک را تحت‌تأثیر قرار دهد؛ در این باره چه راهکارهای فرهنگی‌ای وجود دارد؟
حج فرصت دستیابی به نشاط معنوی در جوار قرب الهی است؛ بنابراین از حجاج به ضیوف‌الرحمن تعبیر می‌شود، نباید با برخی کارها سبب اضطراب و استرس‌های غیرضروری شویم. باید توجه داشت مناسک حج اگرچه پیچیدگی‌هایی دارد اما حج هیچ‌کس باطل نمی‌شود پس زائران با استرس بیش از حد، از لذت این آیین خود را محروم نکنند. روحانیان کاروان اشتباهات سهوی را اصلاح می‌کنند و در همه مراحل حج، اصلاح اشتباهات ممکن است؛ اگر ترس از حد بگذرد اشتباهات افزایش می‌یابد، حجاج نباید همه حواسشان به ظاهر اعمال باشد، باید بکوشند باطن حج را درک کنند.
* با توجه به اختلافاتی که شیعه با برخی مذاهب و نیز فرقه وهابیت دارند، توجه به این اختلافات و پرهیز از اعمالی که سبب بروز و تشدید آن‌ها می‌شود، در حج چه ضرورتی دارد؟
بخشی از توصیه‌ها ناظر به همین مسئله است که مانع از اختلافات مذهبی شویم. برای مثال قرآن و کفش را نباید با یک دست بگیریم یا آنکه گذاشتن قرآن روی زمین اهانت است. برداشتن خاک از بقیع (هیچ یک از علما توصیه نکرده‌اند و صرفاً تربت حضرت سیدالشهداء (ع) تبرک است)، گره زدن پارچه و قفل زدن به پنجره‌ها و... اموری خرافی است که به دلیل وهن شیعه، باید از آن‌ها اجتناب شود. همچنین انداختن پول در ضرایح، تجمع غیرضروری مثل ایستادن چند خانم و آقا در مسجدالحرام و مسجدالنبی(ص) و برخی رفتارها که نه فقط از سوی وهابیت بلکه در منظر اهل سنت هم شایسته نیست. یکی از مهم‌ترین الزامات فرهنگی حج، حضور در نمازهای جماعت است و نباید خلاف رویه متداول عمل شود. هم آقایان و هم بانوان باید به پوشش خود نیز توجه داشته باشند، لباس‌های سفید احرام نباید بدن‌نما باشد یا به گونه‌ای لباس بپوشیم که گویی در منزل خود هستیم!
* درباره ادعیه و زیاراتی که زائران در ایام حج به آن‌ها متمسک می‌شوند، رعایت چه نکاتی ضرورت دارد؟
قرائت برخی ادعیه و زیارات در عربستان محدودیت دارد؛ بنابراین کتاب دعایی که در اختیار حجاج قرار می‌گیرد، این‌ها را در نظر دارد. باید توجه داشت خواندن دعا در اماکن عمومی ایراد ندارد، اما ایستادن مختلط بانوان و آقایان برای دعا یا با صدای بلند دعا خواندن می‌تواند مشکل ایجاد کند، بنابراین توصیه می‌شود دعاها در هتل‌ها و در اماکنی که سبب مزاحمت برای دیگران نمی‌شود، خوانده شود. خوب است حجاج پیش از اعزام، خود را آماده و در آستان کوچ الی‌الله، تحفه‌ای برای پیامبر(ص) همچون دعا و قرآن و پیشکش کردن به ساحت صاحبخانه فراهم کنند؛ این آمادگی اهمیت بسیاری دارد. یکی از برکات سفر حج، حلالیت طلبیدن است. سینه‌های مملو از کدورت و کینه، کم‌توفیق می‌شوند پس خوب است که رضایت بگیریم و بدهی‌های خود را ادا کنیم چرا که بنابر روایات، حج با بدهی مقبول نیست؛ باید حق‌الله و حق‌الناس را بپردازیم و با قلبی صاف و شانه‌هایی سبک از بار حقوق دیگران، به حج مشرف شویم.
نظر شما